‘Gönül’ kavramı başka dilde var mı, varsa bizdeki anlamı tam karşılıyor mu; karşılıyorsa deyimler, terimler, kalıp sözler, atasözleri oluşturulmuş mu konusunu dil âlimlerine bırakarak dilimizdeki atasözleri de deyimlerimizde ‘gönül’ nasıl işlenmiş özetle bakalım şöyle bir.
Evet, atasözlerimizde ‘gönül’ şöyle geçiyor:
‘Gönül, düşeni bilir.’, ‘Gönülden gönüle yol var(dır).’, ‘Güzel göz için akıllı gönül için.’, ‘Herkesin gönlünde bir aslan yatar.’, ‘Er kocar, gönül kocamaz.’
Kaynaklarımdan ulaşabildiğim kadarıyla deyimlerimizde gönül de şöyle:
abayı yakmak, aç gönüle tok teselli vermek, alçak gönüllü olmak, ayran gönüllü, can evi, canı gönülden /yürekten, deli gönül, gani gönüllü, geniş gönüllü, gönlü (gönlü gözü) açılmak, gönlü (gönlü gözü) gani, gönlü /gözü tok, gönlü akmak (birine, bir şeye karşı), gönlü bağlanmak, gönlü bol, gönlü bulanmak, gönlü büyük, gönlü çekmek, gönlü çelinmek, gönlü çökmek, gönlü dar olmak, gönlü düşmek (birine), gönlü geniş olmak, gönlü g.tünden büyük olmak, gönlü hoş olmak, gönlü ısınmak, gönlü ile oynamak, gönlü ilişmek, gönlü istemek, gönlü kalmak, gönlü kanmak, gönlü kara, gönlü kararmak, gönlü kaymak (birine), gönlü kırık, gönlü kırılma, gönlü olmak (birinde, bir şeyde), gönlü rahat etmek, gönlü razı olmamak, gönlü takılmak, gönlü varmamak, gönlü yatmak, gönlü zengin, gönlünce, gönlünde aslan yatmak, gönlünde cehennem ateşi kaynarken yanağı gül açmak, gönlünde kalmak, gönlünden çıkarmak, gönlünden geçmek /geçirmek, gönlünden kopmak, gönlüne ateş düşmek, gönlüne bir ok saplanmak, gönlüne doğmak, gönlüne dokunmak (birinin), gönlüne düşmek, gönlüne girmek (birinin), gönlüne göre, gönlünü /gönül okşamak, gönlünü açmak, gönlünü almak, gönlünü çalmak / gönlünü avlamak/ çelmek/kapmak, gönlünü çelmek, gönlünü düşürmek, gönlünü eğlemek, gönlünü etmek /yapmak, gönlünü hoş etmek, gönlünü kapmak, gönlünü kaptırmak, gönlünü karartmak, gönlünü kazanmak, gönlünü kırmak/yıkmak, gönlünü oynatmak, gönlünü pazara çıkarmak, gönlünü serin tutmak, gönlünü söndürmek, gönlünü yaralamak, gönlünün dümeni bozuk, gönül /gönlünü eğlendirmek /eğlemek, gönül /gönlünü kırmak /yıkmak, gönül açıklığı, gönül açmak, gönül akıtmak, gönül almak, gönül avcısı, gönül avlamak, gönül avutmak, gönül bağı, gönül bağlamak, gönül belâsı, gönül birliği etmek, gönül birliği, gönül borcu, gönül bulandırmak, gönül çekmek, gönül darlığı, gönül defterinden silmek, gönül dilencisi, gönül düşürmek, gönül eğlencesi, gönül eğlendirmek, gönül ehli, gönül eri, gönül etmek, gönül evini yıkmak, gönül ferahlığı ile, gönül gezdirmek, gönül gözü, gönül hoşluğuyla /rızasıyla, gönül indirmek, gönül kaptırmak, gönül kırmak /yıkmak, gönül koymak, gönül maskarası, gönül oyalamak, gönül oyunu, gönül rahatlığı ile, gönül rızası ile, gönül seferberliği, gönül tahtı viran olmak, gönül vermek, gönül yakmak, gönül yapmak, gönül yarası, gönülden /gönlünden çıkarmak, gönülden /gönlünden çıkarmamak, gönülden çıkmak /ırak olmak, gönülden geçirmek, gönülden ırak olmak, gönülden gönüle su serpmek, gönüllenmek, gönüllü gönülsüz, gözden gönülden çıkarmak …
“gönül adamak” deyimi, yazılı kaynaklarda bunlar arasında en az kullanılanlardan…
'gönül adamak' ifadesinin gündelik hayatımızdaki yerini düşündünüz mü hiç?
Kaynaklarda pek rastlayamadım buna. Derin bir duygusal bağlılığımıza, samimi bir adanmışlığımıza, içten fedakârlığımıza ‘gönül adamak’ diyoruz.
Bu, bir kişiye, bir ideale, bir amaca, bir hedefe, bir inanca, tabiata, hayata… olabiliyor.
Kişiye ya da bir şeye şartsız sevgiyle bağlanmak, gönül adamaktır.
Sevilen kişi veya amaç uğruna fedakârlık yapmayı göze almak, gönül adamaktır. Bu, maddi ya da manevi olabilir.
Kişinin inançlarına ya da değerlerine olan sadakati, gönül adamasıdır.
Bir kişiye, bir ideale, bir amaca ya da bir inanca zihin ve duygu olarak yoğunlaşmaktır gönül adamak.
Kültürümüzde gönül kavramı, ‘ruhun derinliklerini, sevgiyi ve insanın iç dünyasını’ ifade ettiğinden gönül adamak, sıradan bir adanmışlıktan değildir. Kişinin yüreğini ortaya koyduğu, samimiyetle bağlandığı bir hâldir gönül adamak.
Siz, bu kavramı nasıl kullanıyordunuz, düşündünüz mü hiç?
Söz hazinemiz atasözlerimiz ve deyimlerimizdeki ‘gönül’, sizin gündelik hayatınızda ne kadar yer etmişti düşündünüz mü hiç!
