Eskişehir İl Müftü Yardımcısı İsrafil İĞDE'nin yazısı...
Bütün din, hukuk ve ahlak sistemlerinde yapılması istenilen güzel ve olumlu davranış kalıpları olduğu gibi çirkin ve yakışıksız kabul edilen davranış kalıpları da vardır ve bunlar yasaklanmıştır. İslam dininde de yapılması istenilen, fert ve toplumun hayrına olmak üzere getirdiği emirler ve yasaklamalar vardır. İnsan sorumlu bir varlık olduğu için hem emirlere hem de yasaklamalara muhatap olmuştur.
Helal, yasak olmayan alanı ifade eder. Allah'ın insandan yapılmasını istediğidir. 'Yapana sevap vardır, yapmayana yoktur'. Haram yasak olan alanı ifade eder. Allah'ın insandan yapılmamasını istediğidir. 'Yapana günah vardır', haram işleyen dünyada kınanır, ahirette ise azaba uğrar.
Sosyal hayatın güven ve huzur içerisinde varlığını sürdürebilmesi için özelde, kamuda iş, ticaret ve toplumsal hayatın her alanında helal olana ve haram olana azami derecede dikkat edilmesi gerekmektedir.
Kur'an-ı Kerimde Nisa suresinin 29. Ayetinde şöyle buyrulmaktadır: 'Ey iman edenler! Mallarınızı aranızda batıl yollarla yemeyin. Ancak karşılıklı rıza ile yapılan ticaretle olursa başka.'
Bu ayeti kerime, konumuzla ilgili birkaç tane hükmü içermektedir:
1. Helal olmayan alanda servet edinmenin hükmü bildirilmektedir.
'Mallarınızı aranızda batıl yollarla yemeyin' anlamındaki ayet, meşru olmayan kazanç yollarına işaret etmektedir. Meşru olmayan kazanç; kumar, hırsızlık, gasp, rüşvet, faiz, yalan, yalancı şahitlik, hile, aldatma, fuhuş ve benzeri yasal olmayan her türlü din ve ahlak dışı yollarla elde edilen servettir.
Ticarî hayatta çok farklı şekilleri bulunan hile ve aldatmalar, sözgelimi; müşteriye birinci kalite diye, ikinci kalite mal vermek, yeni diye, kullanılmış mal vermek, eksik tartıp ölçmek, malı fahiş fiyatla satmak, hile ve desiselerle devlet malını zimmetine geçirmek, her türlü yolsuzluk; işçi ve memurun görevini ihmal ve terk etmek suretiyle hak etmeden aldığı ücret, işverenin çalışanlara hak ettiği ücretlerini, devlete vergisini, fakire zekatını vermeden ve kalitesiz mal üretip pahalıya satarak elde ettiği servet, kurum ve devletten aldığı krediyi geri vermeyen; tükettiği suyun, elektriğin ve gazın bedelini ödemeyen kimsenin kazancı gayrı meşrudur, haksız kazançtır ve haramdır.
2. Helal olmayan alanda harcamanın hükmünü bildirilmektedir.
Meşru olmayan harcama; serveti içki, kumar, uyuşturucu, fuhuş ve benzeri gayrı meşru ve haram yerlere harcamak ve malı mülkü israf etmektir.
Helal olmayan yollarla haksız servet edinmek ve bu serveti haram alanda harcamak sosyal hayata zarar verip tahrip eder ve toplumsal çürümeye, güven ve huzurun yok olmasına sebep olur.
3. İş ve ticaret hayatında helal yollarla ticaret yapmak teşvik edilmiştir.
Ticaret, kar amacıyla malı bir bedel karşılığında almaktır ya da satmaktır.
'Kazancın hangisi en iyi ve temiz olanıdır' şeklindeki sorulan bir soruya Hz. Peygamberimiz (sav), 'Kişinin el emeği ve aldatma bulunmayan helal ticaret ile elde edilen kazançtır' cevabını vermiştir (Hakim, II, 10. Ahmed, IV, 141).
'Kişi, elinin emeğinden daha temiz bir kazanç elde etmemiştir' (İbn Mace, Ticaret,1. II, 724).
İş ve ticarette dikkat edilmesi gereken en önemli hususlardan bazıları şunlardır:
a) Alım satımda, taraflar zarar görmemeli, hile, aldatma ve faiz işlemi bulunmamalıdır.
b) Tartı ve ölçü eksik yapılmamalıdır.
c) Satışı artırmak ve müşteriyi ikna etmek amacıyla yemin ile Allah'ın adı ticarete alet edilmemelidir.
d) Alım satımda hoşgörülü olunmalıdır.
e) Karaborsacılık yapılmamalıdır.
Bu davranış; 'Malı piyasaya sürenin kazancını Allah bol ve bereketli yapar, Karaborsacıya ise lanet eder' (İbn Mace, Ticaret, 13. II, 728), gibi hadislerle yasaklanmıştır.
Hz. Peygamberimizin kendisi de işçi olarak çalışmış, ortaklık etmiş, ticaret yapmış, insanları ticaret yapmaya teşvik etmiş ve ticari işlemlerde olumsuz davranışları yasaklamıştır. Özellikle ticari işlemlerde haramın olmamasını istemiştir.
Allahım! Beni haramlardan uzaklaştır ve helal olana kanaat ettir.
Kaynaklar : Diyanet Aylık Dergi (Sayı:158)
Hayrettin Karaman, Helaller ve Haramlar, Nesil Yay. s.7-25
