Kültürümüze hatır, insanlar arasındaki ilişkilerin ve sosyal bağların temelini oluşturan bir kavramdır.
Hatır, bir insanın sadece varlığıyla değil, aynı zamanda geçmişteki iyilikleri ve güzel anılarıyla da hatırlanmasını sağlar.
Hatırın korunması, ilişkilerin devamlılığı ve sosyal uyum açısından büyük önem taşır.
Hatır, sosyal ilişkilerde bir tür ‘manevi borç’ olarak da algılanabilir.
Misafirperverlikte, bayramlar ve özel günlerde, gönül alma ve affetmede hatır çok önemlidir.
Kaynaklarımdan ulaşabildiğim hatır konusunun işlendiği atasözlerimiz, açıklamalarıyla şöyle:
Adam adamdan korkmaz; utanır /hatır sayar.
Hak edene sert karşılık vermediğimiz korkumuzdan değil nezaketimizden ve ona verdiğimiz değerdendir.
Akıllı hatır sayasıya deli, oğlan everir.
Akıllı kişi, girişiminde çok yönlü davranacağı için güç karar verir. Delişmen insan da bir işte fazla ayrıntıya yer vermeden girişir ve böylece başarılı olur. Kendini akıllı sanan, çok kez akılsız diye tanınandan daha az başarı gösterebilir
Bir fincan kahvenin kırk yıl hatırı var.
Birine karşılıksız verilen şey, hediye, bergüzar; herhangi bir başarıyı değerlendirmek için verilen ödül, mükâfat hatır gönül yapar. Değeri unutulmaz. Yaşanmışlıklar, yiyip içmeler, yardımlaşmalar, görülen iyilikler vb. kolay kolay unutulmamalıdır.
Bir hatır, iki hatır, üçüncüde vur yatır /satır.
Bir kimsenin densizlikleri, hatır sayılarak birkaç kez hoş görülebilir ama bu durumu sürüp giderse sert tepki gösterilmesi normaldir. Her şeyin bir haddi hududu vardır.
Bir selâm, bin hatır yapar.
İnsanlar arasında selâm, ilgi ve sevgi belirtisidir. Gönül almada selâmın büyük bir yeri vardır.
Eşekten doğma katır ne hâl bilir ne hatır.
Karşısındakinin gücenip gücenmeyeceğine bakmadan yapacağını yapan; üzen, gönül inciten, gücendiren, hatır kıracak davranışlarda bulunandan kadir kıymet bilmeyenlerden ne beklenir ki.
Cahil günde bin hatır yıkar, âlim günde bin hatır yapar.
Cahil insan, karşısındakine söz ve davranışlarıyla her an zarar verebilir. Cahilden kaçıp âlime yaklaşmakta her zaman fayda vardır
Elindeki biter itibarın gider.
Önem ve değer verilme, saygı görme, hatır sayılma ‘güç’ ile orantılıdır.
İtinin hatırı yoksa sahibinin hatırı var.
Hatır, hatır saydırır. Küçüklerin hataları, büyüklerin hatırı sebebiyle affedilir.
Sahibine hürmet eden itine kemik atar.
Hatır, hatır saydırır. Küçüklerin hataları, büyüklerin hatırı sebebiyle affedilir.
Hatır bir şahbazdır ki kapılıp tutulmaz gönül bir sırça saraydır kırılıp yapılmaz.
Kalp kırıcı söz ve davranışlardan uzak durulmalıdır. Dostlar arasında kırılan gönül, kolay kolay onarılamaz. Bozulan dostluklar, bir daha eski durumuna getirilemez
Hatır için çiğ tavuk yenir.
Kişi, çok sevdiği birinin hatırı için yapılmayacak şeyleri bile yapar. Dostun kahrı çekilir.
Hatır yıkanın hatırını yıkarlar.
Değer bilmeyenin değeri bilinmez.
Hatıra çok bakan sonunda yere bakar.
1. Birinin hatırından çıkılamadığı için kabul edilen durum, kişiyi sıkıntıya sokar. 2. Çok hatır gönül sayan, karşılık göremezse üzülür.
Kahvenin yüzü kara ama yüz ağartır.
Kahve, hatır gönül yapar.
Ona hatır buna hatır; bana kahır.
Herkesin hatırını saya saya bana kahır, kaldı.
Sor, seni soranı.
Hatır ve gönül almak, karşılıklı olur.
Terazi, hatır saymaz.
Objektif ölçme ve değerlendirmede hatır gönüle yer olmaz.
Ulularla urgan çekişme
Bir topluluğun maddî veya manevî büyüğü olanlarla, saygı duyulacak niteliklere sahip kimselerle ilişkilerde haddi aşmak, doğru olamaz.
Vermek yüz ağartır.
Vermek, hatır gönül yapar. Verenin hatırı sayılır.
Yarım elma gönül /hatır alma.
Hatır sorulup gönül alınmak için küçük bir armağan yeter. Değeri düşük dahi olsa bir hediye ile insan gönlü, kazanılabilir.